Nutraceutyki - definicja i właściwości

Nutraceutyki są to składniki biologicznie aktywne, wywierające udokumentowany i korzystny wpływ na zdrowie poprzez ich udział w procesach metabolicznych[1]. Innymi słowy, określenie to odnosi się do takiej substancji, która może wzmacniać, osłabiać lub modyfikować funkcje fizjologiczne i metaboliczne organizmu, a tym samym korzystnie wpływać na jego kondycję. Nutraceutyki stanowią uzupełnienie diety w składniki niezbędne do zachowania zdrowia i prawidłowego funkcjonowania organizmu[2].

Istotne jest to, że nutraceutyki są substancjami pochodzenia naturalnego, występującymi normalnie w żywności, ale w ograniczonych ilościach. Przykładem nutraceutyku jest błonnik pokarmowy, który wykazuje dobroczynne działanie nie tylko na pracę przewodu pokarmowego, ale odgrywa również dużą rolę w zaburzeniach lipidowych, ogranicza wchłanianie glukozy, zmniejsza wartość energetyczną diety, działa przeciwnowotworowo[3]. Występuje w pełnoziarnistych produktach zbożowych, warzywach i owocach.

Innym przykładem są oligosacharydy występujące m.in. w warzywach cebulowych, cykorii, nasionach roślin strączkowych, topinamburze, karczochach czy szparagach. Oligosacharydy posiadają potwierdzone badaniami właściwości prebiotyczne, czyli stymulujące wzrost i aktywność dobroczynnych mikroorganizmów jelitowych. Ponadto efektem fermentacji oligosacharydów przez bakterie jelitowe jest powstanie istotnych dla pracy jelit krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych, takich jak kwas masłowy, propionowy i octowy[4]. 

Kolejnym przykładem są bakterie kwasu mlekowego obecne w fermentowanych napojach mlecznych i kiszonkach. Stanowią podstawę naturalnej flory bakteryjnej. Liczne badania kliniczne potwierdzają znaczenie bakterii kwasu mlekowego w profilaktyce i leczeniu wielu zaburzeń pracy przewodu pokarmowego oraz ich właściwości immunomodulujące[5]. 

Poruszając temat nutraceutyków, nie sposób nie wspomnieć o wielonienasyconych kwasach tłuszczowych omega-3, zwłaszcza o kwasie eikozapentaenowym (EPA) i dokozaheksaenowym (DHA), których bogatym źródłem są ryby morskie. Nieprzypadkowo określane są jako niezbędne z uwagi na ich wielokierunkowy korzystny wpływ na zdrowie. Szczególnie doceniane są w profilaktyce i leczeniu chorób serca i układu krążenia. Redukują poziom triacylogliceroli, normalizują ciśnienie krwi, wykazują działanie przeciwzakrzepowe, przeciwmiażdżycowe, przeciwzapalne, przeciwnowotworowe i przeciwdepresyjne[6]. 

Nutraceutykami są również roślinne sterole i stanole występujące m.in. w olejach roślinnych, otrębach ryżowych, orzechach, migdałach, nasionach sezamu, kiełkach pszenicy i nasionach roślin strączkowych. Przede wszystkim wykazują działanie hipocholesterolemiczne, czyli obniżające poziom cholesterolu frakcji LDL. Efekt ten jest jednak uwarunkowany dostarczeniem do organizmu dawki min. 1000 mg dziennie, co raczej jest trudne do osiągnięcia ze źródeł w żywności[7].

Oprócz wyżej wymienionych składników do nutraceutyków należą również witaminy, antyoksydany i karotenoidy występujące w warzywach i owocach oraz wiele innych związków o udokumentowanych właściwościach prozdrowotnych, których nie sposób wymienić w jednym krótkim artykule.

Skoncentrowaną formą danego bioaktywnego składnika występującego w żywności są różnego rodzaju odżywki, suplementy diety, produkty ziołowe czy izolowane składniki ziół. 

Jako dietetyk zawsze na pierwszym miejscu stawiam racjonalne odżywianie w oparciu o wysokiej jakości nieprzetworzone produkty spożywcze. Jednak z uwagi na fakt, że opisane wyżej znaczenie nutraceutyków w profilaktyce i leczeniu wielu chorób wymaga często dostarczenia ich w odpowiednio wysokich stężeniach, niejednokrotnie polecam uzupełnienie codziennej diety nutraceutykami w postaci innej niż żywność, takich jak wysokiej jakości suplementy diety. Jest to szczególnie uzasadnione w przypadku stwierdzenia niedoborów wartości odżywczych, rekonwalescencji po przebytych chorobach czy operacjach lub też w każdym innym przypadku wymagającym wsparcia organizmu z uwagi na zwiększone zapotrzebowanie na określone składniki bioaktywne. 

Emilia Burska-Florczyk

dietetyk 

1. Tadeusz Trziszka, Henryk Różański, Żywność funkcjonalna i nutraceutyki w profilaktyce chorób cywilizacyjnych, Herbalism nr 1(1)/2015, str. 9-19

2.  Mariola Chmielewska, Jerzy Tys , Jacek Petkowicz , Beata Petkowicz; Żywność – po pierwsze nie szkodzić; Acta Agrophysica, 2018, 25(1), str. 17-34

3.  Helena Ciborowska, Anna Rudnicka, Dietetyka żywienie zdrowego i chorego człowieka, PZWL, 2010, str. 49-52

4. Katarzyna Śliżewska, Adriana Nowak, Renata Barczyńska, Zdzisława Libudzisz, Prebiotyki – definicja, właściwości i zastosowanie w przemyśle, ŻYWNOŚĆ. Nauka. Technologia. Jakość, 2013, 1 (86),  str. 5-20

5. Julitta Gajewska, Mieczysław K. Błaszczyk, Probiotyczne bakterie fermentacji mlekowej (LAB), Postępy w mikrobiologii, 2012, 51, 1, str. 55-65

6. Katarzyna Marciniak-Łukasiak, Rola i znaczenie kwasów tłuszczowych omega-3, ŻYWNOŚĆ. Nauka. Technologia. Jakość, 2011, 6 (79), 24 – 35

7. Aneta Kopeć, Estera Nowacka, Ewa Piątkowska, Teresa Leszczyńska, Charakterystyka i prozdrowotne właściwości steroli roślinnych, ŻYWNOŚĆ. Nauka. Technologia. Jakość, 2011, 3 (76), str. 5-14